In maart 1988 gaf mr A.R. van Nes in eigen beheer een boek uit over de geschiedenis van zijn familie. Het heet: Van Nes, een geslacht van vlassers. Onze vader kocht voor al zijn kinderen een exemplaar en destijds vond ik dat heel leuk. Inmiddels vind ik het meer dan leuk: het bevat een schat aan informatie over de familie van onze oma. Aan de voorkant heb ik nooit aandacht besteed.
Een tijd geleden stond ik met mijn moeder in een boekwinkel in Groningen waar ik anders nooit kom: gespecialiseerd in boeken over kunst. Ik trok een boek uit de kast omdat de titel mij opviel: “Dromen van Rijsoord”. Uit de vorige twee kroniekjes blijkt wel dat ik nooit de indruk heb gehad dat Rijsoord in de tijd van onze (over)grootouders nou zo speciaal een dorp was om van te dromen met z’n steile calvinisme.
Uit dit boek komt een heel andere kant van hetzelfde dorp naar voren: dat van een schilderachtige kunstenaarskolonie. Alexandra Gaba-van Dongen beschrijft aan de hand van dagboeknotities het leven en het werk van haar overgrootmoeder, de kunstenares Wilhelmina Douglas Hawley. In de periode na de publicatie (2005-2006) zijn er twee tentoonstellingen van Hawleys schilderijen georganiseerd: “An American in Holland” in Museum Panorama Mesdag te Den Haag en “Dromen van Rijsoord” in de Oudheidkamer te Ridderkerk. Ook werd een website geopend, al betwijfel ik of hij ooit nog geactualiseerd wordt: http://www.wdhawley.org/
Wilhelmina Douglas Hawley was een Amerikaanse kunstenares die na haar jaren op de progressieve kunstacademie ASL in New York een jaar of acht in Parijs verbleef om te studeren en te werken. Vandaaruit ontdekte zij Rijsoord, dat al een aantal jaren lang zomers in een kunstenaarsdorp veranderde door de vele Amerikaanse kunststudenten uit Parijs die er in hun vakantie neerstreken, verrukt van het landschap aan de Waal en de vrouwen met hun schilderachtige klederdracht.
Twee vrouwen bij de rivier de Waal
Olieverf op doek, 73,5 x 61 cm, gesigneerd W.D. Hawley,
gedateerd ’94 (1894 Rijsoord)
Wilhelmina sloot zich bij hen aan en na een paar jaar bloeide er een romance op met een Rijsoordse vlashandelaar, één van de sterke mannnen die ’s zomers de buitenlandse kunstenaars met hun schildersbenodigdheden naar hun location of the day roeiden. Op 5 december 1901 trouwde ze met hem en vestigde ze zich permanent in Rijsoord. Na de geboorte van dochter Georgie is ze gestopt met schilderen, maar ze bleef nog wel lesgeven en werd een bekende figuur in Rijsoord. Zo was ze daar de eerste vrouw die het waagde zich per fiets te verplaatsen.
Ik ging ervan uit dat de kring van buitenlandse, frivole kunstenaars en de kring van onze strenge, gereformeerde voorouders strict gescheiden waren.
Mijn theorie bleek niet te kloppen. Op bladzijde 42 vond ik de volgende passage: “De enige notitie in haar dagboek dat jaar over Rijsoord betreft de geboorte van ene Cornelis, zoon van Lijntje de Koning en Jan van Nes.” Dat zijn bekende namen en inderdaad: op 23 mei 1897 wordt Cornelis Pieter van Nes geboren, oudste zoon van oma’s broer Jan en zijn vrouw Lijntje de Koning. Kennelijk heeft Wilhelmina contact met een broer en schoonzuster van oma. Het wordt nog spannender: de vlashandelaar/roeier met wie ze in 1901 trouwde blijkt de acht jaar jongere Bastiaan de Koning te zijn, Lijntjes broer! Dan moet er wel contact zijn geweest tussen die twee werelden; onze opa en oma moeten Wilhelmina en Bastiaan in die eerste jaren van de nieuwe eeuw herhaaldelijk ontmoet hebben, al was het alleen maar op de wederzijdse verjaardagsvisites.
En het verhaal is nog niet afgelopen. We gaan een generatie terug in de tijd. Oma had veel ooms en tantes. Een van de zussen van haar vader, Maria, trouwde met Jan van der Poel en baarde hem tien kinderen. Daarna overleed ze en Jan vertrok in 1869 met zijn tien kinderen naar de Verenigde Staten. Zo’n verhaal zou een heel kroniekje verdienen, maar in dit verband is het achtste kind van belang: oma’s neef Johannes. In Amerika werd hij kunstschilder en docent en hij noemde zich John H. Vanderpoel. Voor wie het leuk vindt: http://www.vanderpoelartmuseum.org/ . Vermoedelijk is hij degene geweest die in 1888 de traditie heeft ingezet om Parijse Academiestudenten uit Amerika in de zomermaanden mee te nemen naar Rijsoord om er te schilderen. Die eerste keer logeerde hij bij zijn nicht Volksje van Nes en haar man Arij Noorlander.
Het jaar daarop begonnen Volksje en Arij een pension aan de Waalweg nummer 3. Ze deden goede zaken, vooral in de zomer, als de Parijse studenten Rijsoord bevolkten. Volksje was een dochter van Johannes van Nes en daarmee niet alleen een nicht van John H. Vanderpoel, maar ook van onze oma.
Pension Noorlander. Prentbriefkaart ca 1907.
Oudheidkamer Ridderkerk.
Allerlei dwarsverbanden dus tussen de wereld van onze voorouders en die van de kunstenaars. Ik ben wel erg benieuwd hoe zij zich tot elkaar verhouden hebben. Heeft iemand daar ooit iets over gehoord?
Terug naar “Een geslacht van vlassers” voor een laatste dwarsverband: de afbeelding op het omslag is een portret van Mientje van Nes, dochter van de jongste broer van onze overgrootvader Cornelis: Florus van Nes. De kunstenares: Wilhelmina Douglas Hawley.
Mientje van Nes aan het repelen.
(Mina Cornelia Johanna van Nes, 1879-1967)
Aquarel, 60 x 32 cm
ongesigneerd, ongedateerd
(1892-1904, Rijsoord)
Beste Marijke Meima,
Wat geweldig om bij toeval uw verhaal hierboven te vinden op het internet, net zoals u bij toeval mijn boek vond dat ik in 2005 maakte over mijn Amerikaanse overgrootmoeder. De eenvoudige website http://www.wdhawley.org hebben we indertijd gemaakt om online vindbaar te zijn, met een plan om tzt een nieuwe/betere te maken. De tijd ontbreekt me momenteel helaas, ik werk fulltime in twee musea als kunsthistoricus en tentoonstellingsmaker (wel altijd met kunst bezig). Na 2005 heb ik samen met Jan Plaisier en Jos Crezee uit Rijsoord en Erica van Dooremalen uit Dordrecht een onderzoeksgroepje opgericht om onze speurtocht naar de geschiedenis van het schildersdorp voort te zetten, voorlopig in wat vrije uurtjes. Inmiddels hebben we ruim 175 namen van internationale kunstenaars gevonden die tussen 1888-1914 in Rijsoord hebben geschilderd in de zomermaanden, vooral vanuit Parijs, waar vele Amerikaanse en andere kunstenaars naar de academies gingen. In Rijsoord organiseren we op 20 juni 2018 met een aantal schoolklassen een leuk evenment: ‘Midsummernight Rijsoord: 140 jaar schildersdorp’, overdag tekenlessen met schoolkinderen en kunstenaars, s’avonds een kleine expositie op de eerste verdieping in restaurant Ross Lovell (vroeger Hotel Warendorp) waar we ook een aantal schilderijen tentoonstellen van Wilhelmina Douglas Hawley, waar kinderen/jongeren op afgebeeld staan. De aquarel waar waarschijnlijk ook Mientje van Nes op afgebeeld staat: http://www.wdhawley.org/showimg.php?id=51&lang=. En er is nog een verwant portret gevonden van Mientje van Nes, zoals u die kent, tegelijkertijd met die van Wilhelmina gemaakt door de kunstenares Laura Muntz, ze moeten naast elkaar hebben gezeten: https://rijsoord.dordtenazoeker.nl/inwoners/0d756c8169e0572bce4a944b868f2349ed5517a1/Afbeeldingen/Nes,%20Mina%20Cornelia%20Johanna%20van
Deze laatste weblink is ons voorlopige webarchief waar we al onze gegevens verzamelen, het is geen publiekswebsite met mooie foto’s, dat komt later. We geven hier verder nog geen ruchtbaarheid aan want er moet nog veel onderzoek gebeuren. In de komende jaren hopen we een boek te gaan maken over het schildersdorp Rijsoord. We hebben enorm veel gegevens gevonden, en wie weten duiken er nog meer portretten van Mientje op!
Graag nodig ik u en uw familie uit om op 20 juni naar Rijsoord te komen. Ik zal dan in de avond ook een lezing geven. Lijkt me enorm leuk om u te ontmoeten!
Hartelijke groeten, Alexandra van Dongen, achterkleindochter van Wilhelmina Douglas Hawley (1860-1958)
Dag Alexandra, we hebben inmiddels persoonlijk contact gehad, heel leuk! Het woord grootmoeder heb ik gewijzigd in overgrootmoeder!
Hallo,
Ik vind het een schitterend verhaal en het doet mij veel genoegen dat vele aankomende kunstschilders van verre en zelfs helemaal uit Parijs deze wereldreis maakte om in de zomer in en rondom Rijsoord te komen schilderen.
Ik had er nog nooit van gehoord dat Rijsoord zo bekend stond.
Maar natuurlijk was het een prachtige omgeving en ik begrijp dat je daar langs de Waal ontzettend veel inspiratie op kan doen en zeker in die tijd rond 1900.
Ook ik heb daar vele uren doorgebracht langs de Waal die mij zo veel inspiratie gaf.
Sinds kort ben ik zelf ook bezig met het schilderen van oude delen van het gebied rond Rijsoord, Heerjansdam en langs de oude Maas.
En daarom ben ik zo blij dat er al eerder schilders zijn geweest speciaal voor deze omgeving.
Van Wilhelmina Hawley had ik jamergenoeg nog nooit gehoord, jammer ik had ze graag leren kennen en graag met haar gaan schilderen inhet veld.
Met vriendelijke groet,
Klaas Verkerk
Hallo Klaas, wat een leuke reactie, dank je wel! En veel plezier met het schilderen in die prachtige omgeving!
Beste Marijke Meima,
Ik ben op zoek naar (een kopie van) het boek dat hierboven staat afgebeeld: “Van Nes – een geslacht van vlassers”. Weet u waar ik dat kan vinden?
De vrouw op de omslag, Mientje van Nes, is mijn overgrootmoeder.
Hallo Anneke, dan zijn we familie! Dank voor je reactie. Helaas weet ik niet waar het boek “Van Nes – een geslacht van vlassers” nog te vinden is. Jaren geleden heb ik ook een poging gewaagd voor een familielid en bot gevangen. Het enige wat ik kan bedenken is: regelmatig op het internet kijken of het aangeboden wordt door een particulier of een tweedehands boekwinkel. Succes!!